Tom 31 Nr 1 (2025)

Wstęp

26 stycznia 2025 roku, w ostatnią niedzielę stycznia, obchodzono po raz 72. Światowy Dzień Trądu (ang. World Leprosy Day), inicjatywę koordynowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Trąd (lepra), jedna z najstarszych znanych chorób zakaźnych w historii ludzkości, została po raz pierwszy opisana w piśmiennictwie medycznym ok. 600 roku p.n.e.

Schorzenie to, o etiologii bakteryjnej, endemicznie występuje w regionach tropikalnych i subtropikalnych, gdzie czynniki społeczno-ekonomiczne, takie jak ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej i niski poziom higieny, sprzyjają transmisji patogenu.

Choroba Hansena (HD, od Hansen’s disease), nazwana na cześć norweskiego lekarza Gerharda Henrika Armauera Hansena, który w 1873 r. zidentyfikował i opisał bakterię Mycobacterium leprae (M. leprae), jest wywoływana również przez pokrewny gatunek Mycobacterium lepromatosis. Oba patogeny należą do grupy wolno rosnących prątków kwasoopornych, charakteryzujących się tropizmem do komórek Schwanna i makrofagów, prowadząc do uszkodzeń nerwów obwodowych, zmian skórnych oraz powikłań immunologicznych.

W niniejszym wydaniu kwartalnika prezentujemy Sprawozdanie na temat globalnej sytuacji trądu (choroby Hansena) – aktualizacja 2023: Wyeliminowanie trądu jest możliwe. Czas działać! opracowane we współpracy z ekspertami WHO.

Dodatkowo publikujemy artykuły autorstwa prof. dr. hab. n. med. Wacława Leszka Nahorskiego, konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny morskiej i tropikalnej, oraz prof. dr. hab. n. med. Józefa Knapa, konsultanta wojewódzkiego na Mazowszu w tej samej specjalizacji. Artykuły odnoszą się m.in. do najnowszych badań nad opornością na wielolekową terapię (MDT, Multidrug Therapy), rekomendowaną przez WHO od 1981 roku, która znacząco obniżyła globalną zapadalność.

Wyróżniającym elementem numeru jest zwięzły tekst dr Heleny Pyz od 14 lutego 1989 roku kierującej ośrodkiem leczenia i rehabilitacji trądu w Jeevodaya (Indie). Pomimo skromności autorki, jej praca – dokumentowana w publikacjach takich jak „Leprosy Review” – obejmuje rewitalizację tysięcy pacjentów, w tym dzieci, u których zastosowano wczesną interwencję farmakologiczną i chirurgiczną, minimalizującą nieodwracalne uszkodzenia nerwowe. Indie, najludniejszy kraj świata (ok. 1,5 mld mieszkańców w 2024 r.), stanowią epicentrum choroby Hansena. Według raportu WHO z 2023 r., odnotowano tam 85 276 nowych przypadków (60% globalnej zapadalności), przy czym szacunki niezależnych organizacji (m.in. International Federation of Anti-Leprosy Associations) sugerują, że rzeczywista liczba chorych przekracza 120 000. Pomimo wprowadzenia programów profilaktycznych (np. National Leprosy Eradication Programme), endemiczna transmisja utrzymuje się w 9 stanach, głównie ze względu na opóźnienia diagnostyczne i stygmatyzację społeczną. Ośrodek Jeevodaya, założony w 1969 r. przez polskiego pallotyna i lekarza dr. med. Adama Wiśniewskiego (1913–1987), pozostaje kluczowym ogniwem w walce z trądem. Działalność dr Pyz, uhonorowanej m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2005) i Orderem Uśmiechu (2008), stanowi przykład synergii medycyny klinicznej i działań humanitarnych.

Wymaga jednak stałego wsparcia finansowego, zwłaszcza w kontekście wyzwań związanych z COVID-19, które ograniczyły dostęp do opieki zdrowotnej w regionach wiejskich.

Z życzeniami interesującej lektury

Redaktor Naczelna

dr hab. n. med. Anna Wilmowska-Pietruszyńska, prof. UŁa